AAC (Augmentative and Alternative Communication) to po prostu wspomagające i alternatywne sposoby porozumiewania się. Po prostu - choć wcale nie są sprawą prostą. Dla pocieszenia dodam, że nie są też rzeczą trudniejszą niż inne oddziaływania w terapii mowy. Są po prostu trochę inne i ta ich inność powoduje, że bardziej niż „tradycyjne” metody terapii mowy (chodzi mi o metody najczęściej wykorzystywane w logopedii) wymagają specjalnego przygotowania ze strony terapeuty i pozostałych partnerów komunikacyjnych.

Sposoby AAC mają zastosowanie w terapii każdego pacjenta z poważnymi zaburzeniami w komunikowaniu się. Wykorzystując naturalne etapy rozwoju językowego możemy odpowiednio organizować zajęcia z ich zastosowaniem w przypadku najmłodszych dzieci. Efektywność takiej terapii jest wysoka także w pracy z dorosłymi, którzy np. w wyniku wypadków komunikacyjnych czy schorzeń neurologicznych utracili umiejętność lub możliwość komunikowania się z otoczeniem.

Podejście AAC polega na tworzeniu we współpracy ze środowiskiem rodzinnym pacjenta indywidualnego systemu komunikowania się po to, by zapewnić środki ekspresji językowej i lepsze rozumienie odbieranych wypowiedzi. Opiera się na stosowaniu znaków manualnych, graficznych lub ich kombinacji zawsze w połączeniu z przekazem werbalnym.

 

AAC nigdy nie ogranicza ekspresji werbalnej – stanowi pomoc  w motywowaniu do mówienia za pomocą słów, ale tam, gdzie nie jest to możliwe, stanowi skuteczną alternatywę.

Pomaga „uporządkować” język u osób, dla których odpowiednie budowanie wypowiedzi jest zbyt trudne (np. w przypadkach silnych echolalii czy w mowie osób z zaburzeniami słuchu). Pozwala „powiedzieć” w przypadku pacjentów z uszkodzeniami ruchowych ośrodków mowy (np. niepełnosprawnych ruchowo, z afazją ekspresyjną, z dyzartrią). Zapewnia doskonały sposób językowego postrzegania świata u pacjentów ze spektrum autyzmu.

Metody alternatywne i wspomagające wykorzystują różnorakie techniki, m. in. strukturalizację zajęć, kod kolorów, dobrane indywidualnie strategie komunikacyjne przez co zapewniają poprawę funkcjonowania dziecka   w środowisku.

Podejście AAC w szczególności:

- pozwala redukować frustrację i problemy z zachowaniem,

- zapobiega wyuczonej bezradności i pomaga kształtować aktywne, twórcze dziecko,

- wzmacnia poczucie siebie, poprawia motywację do uczenia się,

- pozwala uczynić język widocznym, szczególnie dla dzieci ze spektrum autyzmu,

- pozwala uczynić język konkretnym i używać wielokanałowego przekazu,

- zapewnia środki ekspresji językowej dla dzieci  z niepełnosprawnością ruchową i in.

Dlatego nie wolno nam czekać, gdy dziecko ma poważne trudności  w przekazywaniu swojej woli i rozumieniu tego, co do niego mówimy.

W przypadku niepełnosprawności komunikowanie się jest podstawowym warunkiem pozytywnych zmian rozwojowych.

Wygląd pomocy do AAC jest zawsze określany indywidualnie. Czasami stosujemy tylko technologię niską, czyli pomoce nieelektroniczne (lub proste elektroniczne), innym razem niezbędne jest wprowadzenie elektronicznych komunikatorów czy specjalistycznego oprogramowania komputerowego.

 

Przykładowe pomoce do komunikacji:

 

 

 

przykłady książek do komunikacji i komunikatorów

 

Terapia dziecka z zaburzeniami rozwoju z wykorzystaniem AAC wymaga  szczególnej troski o odpowiednią organizację zajęć także od strony technicznej. Szczególnie istotne jest zapewnienie optymalnych warunków do nauki  m.in. poprzez:

- określenie odpowiedniej pozycji pacjenta, która zapewni mu możliwość aktywnego uczestniczenia  w zajęciach,

- ustalenie odpowiedniego rodzaju stosowanych pomocy i sposobu ich prezentacji tak, by pacjent miał możliwość ich stosowania,

- ocena posiadanych umiejętności porozumiewania się w zakresie budowania wypowiedzi, przekazu informacji, motywacji do porozumiewania się i in.

W przypadku uczniów z poważnymi ograniczeniami ruchowymi istnieje szereg możliwości dostosowania pomocy komunikacyjnych do specjalnych potrzeb:

- specjalistyczne klawiatury do komputera,

- ramiona umożliwiające mocowanie przycisków do wózka inwalidzkiego czy blatu stołu,

- powiększone przyciski zastępujące stosowanie tradycyjnej myszy komputerowej,

- dotykowe nakładki na ekran komputera,

- oprogramowania do tworzenia tablic komunikacyjnych z syntezą mowy i in.

Wszystkie elementy, wykorzystywane i uwzględniane w procesie terapeutycznym powinny być zawarte w programie terapii tworzonym przez zespół specjalistów: logopedę, pedagoga, rehabilitanta, psychologa  w zależności od potrzeb pacjenta.

Wiemy, że mowa nie jest jedynym środkiem porozumiewania się. Prawem rodzica jest pragnienie, by dziecko porozumiewało się werbalnie. Natomiast obowiązkiem terapeuty jest zapewnienie pacjentowi środka ekspresji i percepcji językowej odpowiednich do jego możliwości. By uwspólnić cele rodziców i terapeutów potrzeba pełnej współpracy od początku terapii, opartej na szczerości i zaufaniu.

Tak jak każde podejście, także AAC wymaga przede wszystkim otwartości partnera, konsekwencji  i powtarzalności w stosowaniu, a tego nie będziemy w stanie zapewnić, jeśli nie będziemy przekonani o słuszności naszych wyborów.

 

Opracowała: Ewa Polak – logopeda

Bibliografia:

1. Grycman, B. B. Kaczmarek, Podręczny słownik terminów AAc, Impuls, Kraków 2014;
2. Smyczek, Zastosowanie wspomagających i alternatywnych metod komunikacji (AAC approache) w terapii małych dzieci zagrożonych powaznymi zaburzeniami w porozumiewaniu się (w: red. J.J. Błeszyński, Alternatywne i wspomagające metody komunikacji), Impuls, Kraków 2008;