Dysleksja to nie tylko zaburzenia czytania i pisania , ale także sposób funkcjonowania jednostki, pewien styl życia i przetwarzania informacji, który wpływa na wiele więcej dziedzin niż czytanie i pisanie.

Charakterystyka osoby z dysleksją:

1. Ma ona utrzymujące się trudności w czytaniu i często opanowuje w końcu tę umiejętność pod koniec swojej nauki szkolnej, ale pozostaje u niej wyraźna niechęć do czytania książek, gazet itp.
2. Problemy z ortografią utrzymują się przez całe życie.
3. Ma kłopoty z rozpoznawaniem i tworzeniem rymów. ', '
4. Ma trudności z nazywaniem.
5. Ma kłopoty w uczeniu się skojarzeń czy par skojarzeń np. przedmiot – etykietka symbol -znaczenie. Ma trudności w rozumieniu dowcipów – traktuje je zbyt dosłownie.
6. Ma ograniczoną pojemność pamięci , zwłaszcza krótkotrwałej, przeważnie wtedy gdy trzeba zapamiętać szeregi cyfr podawanych ustnie.
7. Ma trudności z liczeniem w pamięci.
8. Ma trudności w uczeniu się i przypominaniu sobie sekwencji – np. nazwy miesięcy, tabliczka mnożenia, symbole i oznaczenia chemiczne wg tabeli Mendelejewa itp.
9. Jest powolna w uczeniu się materiału wyłącznie ustnie lub wyłącznie pisemnie.
10. Ma trudności z koncentracją i trudności w pracy w hałasie.
11. Cechuje ją wyraźna rozbieżność między osiągnięciami szkolnymi a umiejętnością praktycznego rozwiązywania problemów lub/i sprawnością werbalną.
12. Odczuwa awersję do notatek pisanych i do ich kompletowania.
13. Ma problemy z organizacją pracy, tzw. „bałaganiarz”.
14. Myli często kierunki, lewą i prawą stronę ciała, części świata, czas – np. jutro – wczoraj.
15. Ma trudności z pamiętaniem daty lub określeniem daty aktualnej.
16. Odczuwa szybszą męczliwość (wkłada większy wysiłek) w czasie wykonywania zadań typu szkolnego.
17. Wcześniej czy później ma objawy nerwicowe – zwłaszcza nerwicy wegetatywnej np. poranne mdłości , bóle brzucha, uczucie odrzucenia, zakłopotania, rozpaczy, stany depresyjne, które mają swoje źródła w doświadczeniach z dzieciństwa.

Uczeń ze specyficznymi problemami w nauce już w pierwszym kontakcie podczas badań prezentuje się jako osoba niepewna siebie, zahamowana. Aby zmienić postawy ucznia wobec własnych trudności szkolnych i podnieść sprawność zaburzonych funkcji percepcyjno – motorycznych należy włączyć dziecko do oddziaływań terapeutycznych.

Terapia pedagogiczna stanowi swoistą interwencję wychowawczą, zmierzającą do spowodowania określonych, pozytywnych zmian w zakresie sfery poznawczej i emocjonalno – motywacyjnej oraz w strukturze wiedzy i umiejętności szkolnych dziecka.

Celem nadrzędnym terapii pedagogicznej jest stworzenie możliwości wszechstronnego rozwoju umysłowego, psychicznego i społecznego dzieciom z utrudnieniami rozwojowymi i rozwoju na miarę ich możliwości. W zajęciach bardzo ważne jest zaspokojenie potrzeby sukcesu i podniesienia samooceny poprzez stwarzanie sytuacji dających okazję do zadowolenia, doświadczenia radości z osiąganej pracy. Zainteresowanie ucznia zajęciami oraz utrzymywanie jego aktywności osiąga się przez urozmaicone formy ćwiczeń, stosowanie gier i zabaw oraz różnorodnych ćwiczeń relaksacyjnych, które spełniają ważną rolę w redukowaniu napięć związanych z pokonywaniem trudności szkolnych.

Specyficzne trudności w nauce to nie tylko kłopoty w czytaniu i pisaniu. Są inne charakterystyczne objawy zaburzonych funkcji percepcyjnych w różnych przedmiotach nauczania.

Najwięcej objawów obserwuje się w języku polskim. Zaburzenia funkcji percepcji słuchowej przejawiają się podczas pisania (zwłaszcza ze słuchu) w:

• zniekształconej pisowni, zlepkach liter,
• myleniu liter głosek zbliżonych fonemowo (b-p, t-d, g-k, z-s, dz-c,sz–z, ż–sz),
• trudnościami w pisowni zmiękczeń, głosek nosowych, różnicowaniu i – j,
• gubieniu, przestawaniu i dodawaniu liter i cząstek wyrazów,
• zamianie wyrazów na bliskoznaczne i podobne brzmieniowo,
• zamianie szyku wyrazów w zdaniu,
• trudności w analizie zdań na wyrazy, wyrazów na sylaby i głoski,
• nieprawidłowej pisowni łącznej i rozłącznej wyrazów,
• w pisaniu często ujawniają się przezwyciężone wady wymowy.

Podczas czytania przejawiają się w:

• trudności z syntezą głoskową wyrazów
• zbyt długim etapie głoskowania wyrazów,
• trudności we właściwej intonacji czytanych treści,
• zamianie, gubieniu i nieprawidłowym odczytywaniu całych wyrazów,
• trudności w rozumieniu czytanych głośno tekstów( gdyż zbyt koncentrują się na technice czytania),

A także w nauce pamięciowej wierszy, przyswajaniu materiału z gramatyki i rozumieniu dłuższych wypowiedzi słownych i poleceń nauczyciela.

Zaburzenia funkcji percepcji wzrokowej przejawiają się podczas pisania w:

• trudnościach w zapamiętaniu liter,
• w myleniu liter podobnych (a-o-e, a-ą, e-ę, o-ó,ł-l-t, m-n, u-w, u-y,i-j),
• myleniu liter różniących się położeniem w stosunku do osi pionowej(p-b, d-b,) lub poziomej ( n-u, w-m, b-p, d-g),
• gubieniu lub nadużywaniu drobnych elementów graficznych pisma,
• nadużywaniu lub braku wielkiej litery,
• błędach typowo ortograficznych.

Podczas czytania przejawiają się w:

• trudności w skojarzeniu dźwięku z odpowiednim znakiem graficznym litery,
• mylenie liter o podobieństwie graficznym,
• rozpoznawanie napisów po cechach przypadkowych( obrazki, układ strony),
• częste czytanie na pamięć, zgadywanie wyrazów po odczytaniu pierwszej sylaby bądź litery, przekręcanie końcówek,
• bardzo wolne tempo czytania,
• trudności w rozumieniu czytanych głośno tekstów) gdyż zbyt koncentrują się na technice czytania).

Zaburzenia procesu lateralizacji przejawiają się podczas pisania w:

• myleniu liter o podobnych kształtach a innym położeniu i kierunku,
• piśmie lustrzanym,
• dynamicznym odwracaniu liter – zmiana kolejności, przestawianie ich, podwajanie, opuszczanie, błędne odtwarzanie,
• zniekształceniu graficznej strony pisma.

Podczas czytania przejawiają się w:

• przestawianiu liter i cząstek wyrazów i całych wyrazów,
• opuszczaniu całego wiersza,
• wolnym tempie czytania,
• odczytywaniu wyrazów od końca.

Zaburzenia rozwoju ruchowego przejawiają się podczas pisania w:

• małej precyzji ruchów dłoni i palców,
• zniekształceniu polegającym na wychodzeniu poza linię, braku łączenia między literami,
• wolnym tempie pisania,
• niestarannym prowadzeniu zeszytów.

Objawy zaburzonych funkcji można odnaleźć przy nauce języków obcych,

a szczególnie przy języku rosyjskim:

• zaburzenia funkcji wzrokowych powodują nasilone mylenie liter polskich i rosyjskich,
• zaburzenia funkcji słuchowych powodują trudności w czytaniu (litery mają ten sam obraz graficzny co w polskim, a inne brzmienie),
• w angielskim problemy z wymową(zaburzenia słuchowe) i zapamiętaniu pisowni nie opartej na ASS i ASW( zaburzenia wzrokowe).

W matematyce zaburzenie funkcji wzrokowych powoduje mylenie drobnych znaków graficznych działań i nieprawidłowy wynik, zaburzenia procesu lateralizacji da zły wynik przy nieprawidłowym zapisie i podliczeniu kolumn liczb, myleniu cyfr 6-9, a także będzie powodowało nieprawidłowości w nauce geometrii, zburzenie funkcji słuchowych będzie utrudniać opanowanie ciągu słownego jakim jest tabliczka mnożenia.

 

W geografii i historii zburzenia funkcji słuchowych będą powodować kłopoty z zapamiętaniem nowych i trudnych nazw własnych, a zaburzenia lateralizacji utrudniać orientację na mapie.

 

W fizyce i chemii zaburzenia analizatora wzrokowego będą utrudniać zapamiętanie symboli, powodować mylenie, gubienie i zamianę drobnych znaków i wartości, zaburzenia percepcji słuchowej utrudnią zapamiętywanie ciągu nazw pierwiastków i ich liczb atomowych.

Zaburzenia lateralizacji i rozwoju ruchowego będą powodowały problemy podczas ćwiczeń fizycznych, a zwłaszcza zwrotów.

Dysleksja ma powiązanie ze sprawnością w posługiwaniu się kodami językowymi i niejęzykowymi – np. alfabetycznym, numerycznym czy nutowym ( powoduje trudności w nauce muzyki).

Uczniowie ze względu na specyficzne trudności w nauce mają wolniejsze tempo czytania i pisania. Należy im wydłużać czas potrzebny na odczytanie poleceń czy treści zadań oraz wydłużać czas potrzebny do zapisania odpowiedzi na lekcjach i podczas prac klasowych. W przypadku sprawdzianów z matematyki prześledzić tok rozumowania i prawidłowość zastosowanych wzorów i zaliczać część zadania pomimo nieprawidłowego wyniku arytmetycznego. W uzasadnionych przypadkach zadawać mniejsze partie materiału do nauki czytania i nie odpytywać z czytania przy całej klasie, tylko indywidualnie na przerwie. Można też w miarę możliwości zamieniać formę pisemną odpowiedzi na ustną (przy znacznej dysgrafii) lub umożliwiać pisanie prac domowych na komputerze.

Aby pomoc okazana dziecku z trudnościami dyslektycznymi była skuteczna musi być rozpoczęta jak najwcześniej. Niesłychanie ważne jest aby nie lekceważyć pierwszych objawów zaburzeń funkcji percepcyjnych i skierować dziecko na badania psychologiczno – pedagogiczne w poradni. Szczególnie poszkodowane mogą być tzw. grzeczne dzieci i zdolne. Istnieje ogólne przekonanie , że ona poradzą sobie z trudnościami same. Niestety nie poradzą, a zbyt późno zdiagnozowane mają mniejsze szanse na wyrównanie deficytów funkcji percepcyjno – motorycznych. Po badaniach w poradni dziecko może być skierowane do zespołu korekcyjno – kompensacyjnego w szkole lub na zajęcia terapii pedagogicznej w poradni. Po ok. dwuletnich oddziaływaniach przeprowadza się badania kontrolne aby stwierdzić charakter zaburzeń ( czy mamy do czynienia z dysleksją czy innymi trudnościami szkolnymi).Niezależnie od przyczyn trudności należy bezwzględnie udzielać pomocy pedagogicznej wszystkim uczniom z trudnościami szkolnymi.

Podczas zajęć terapeutycznych należy się kierować następującymi zasadami:

• Zasadą indywidualizacji środków i metod oddziaływania korekcyjnego – jest to nadrzędna zasada terapii dzieci z fragmentarycznymi zaburzeniami rozwoju, ponieważ u tych dzieci istnieje ogromne zróżnicowanie rodzaju, zakresu i głębokości ujemnych odchyleń w rozwoju oraz trudności w uczeniu się. Dlatego muszą mieć indywidualny program terapii, dostosowane środki i metody dydaktyczne i wychowawcze oraz indywidualny tok zajęć, dostosowany do indywidualnych możliwości konkretnego dziecka.
• Zasadą powolnego stopniowania trudności w nauce czytania i pisania, uwzględniającą złożoność tych czynności i możliwości percepcyjnych dziecka – zasada ta uwzględnia stopniowanie trudności pod względem objętości opracowywanego materiału jak i jego przystępności dla danego dziecka. Przechodzenie następuje od ćwiczeń elementarnych do bardziej złożonych. Warunkiem przechodzenia jest tylko i wyłącznie sprawne wykonywanie ćwiczeń na niższym poziomie. Nie mogą tu obowiązywać żadne rygory czasowe, ponieważ przezwyciężenie trudności jest uwarunkowane indywidualnymi możliwościami ucznia.
• Zasadą korekcji zaburzeń: ćwiczenie przede wszystkim funkcji najgłębiej zaburzonych i najsłabiej opanowanych umiejętności – podczas zajęć, zwłaszcza przy zaburzeniach sprzężonych najwięcej czasu trzeba poświęcić funkcji najsłabiej rozwiniętej i tym umiejętnościom, w których ujawniają się najpoważniejsze trudności.
• Zasadą kompensacji zaburzeń: łączenie ćwiczeń funkcji zaburzonych z ćwiczeniami funkcji niezaburzonych w celu tworzenia właściwych mechanizmów kompensacyjnych – podczas zajęć wytwarzane są u dziecka takie mechanizmy psychologiczne, w których funkcje sprawniejsze pełnią rolę kompensacyjną, wspierając czynności funkcji zaburzonych (wyrównują skutki mikrodefektów, usprawniają procesy integracji psychomotorycznej oraz ułatwiają opanowanie trudnych dla dziecka umiejętności).
• Zasadą systematyczności – dotyczy systematyczności i częstotliwości spotkań, powinny być jak najczęstsze (najlepiej codziennie) i prowadzone systematycznie aby uniknąć przerw powodujących regres i zniechęcenie do dalszych ćwiczeń.
• Zasadą ciągłości oddziaływania psychoterapeutycznego – na początku terapii działania wychowawcze powinny przeważać w oddziaływaniach, gdyż na zajęcia trafiają przeważnie dzieci, u których niepowodzenia stały się przyczyną reakcji nerwicowych i negatywnych postaw wobec szkoły, wpływających wtórnie na na pogarszanie się wyników w nauce. Działania psychoterapeutyczne pełnią funkcje profilaktyczne, chroniąc przed dalszymi negatywnymi następstwami niepowodzeń szkolnych.

Czynnikami, które wpływają na jakość i skuteczność działań psychoterapeutycznych są:

• związek terapeutyczny – między terapeutą a pacjentem musi zaistnieć więź polegająca na wzajemnej akceptacji, zaufaniu i sympatii
• osobowość terapeuty – prowadzący terapię musi mieć następujące cechy: empatię, życzliwość, wyrozumiałość, opanowanie oraz konsekwencję w postępowaniu
• atmosfera zajęć -pełne bezpieczeństwo, tolerancja, serdeczność i szczerość.

Podczas pracy z uczniem dyslektycznym należy stosować wiele różnorodnych metod i środków do uzyskania efektu podniesienia sprawności zaburzonych funkcji percepcyjno – motorycznych. Między innymi stosować:

• efekt stałego przeuczenia – wielokrotnych powtórzeń w celu utrwalenia wiadomości i umiejętności(np. zasad pisowni języka polskiego),
• dobieranie odpowiednich metod dla preferowanych sposobów przyswajania wiedzy (inne dla “wzrokowców”, inne dla ”słuchowców” czy “czuciowców”),
• jeden problem na jedne zajęcia (np. jedną zasadę ortograficzną-pisownię ó w końcówkach wyrazów),
• tworzenie rodzin wyrazów pokrewnych, w których występuje ta sama trudność ortograficzna ( z podkreślaniem cząstki słowotwórczej),
• wyrabianie nawyku autokontroli i autokorekty pisanych prac, wdrażanie do pracy ze słownikiem ortograficznym, podnoszenie świadomości ortograficznej,
• przy poprawianiu błędów kłaść nacisk na głośne czytanie nieprawidłowo napisanych wyrazów po to , aby dziecko “usłyszało” błąd( terapeutyczna rola własnego głosu),
• kłaść nacisk na czytanie ciche ze zrozumieniem, które leży u podstaw samodzielnej nauki,
• u małych dzieci przechodzić szybko do metody sylabowej w głośnym czytaniu.

Praca terapeutyczna z uczniem jest długotrwała i często przynoszące krótkotrwałe i nikłe efekty, ale jest jedyną możliwą drogą do pokonywania trudności w czytaniu i pisaniu.

W przypadku nie udzielenia pomocy powstaje błędne koło niepowodzeń, które może się przyczynić u ucznia do utrwalenia negatywnych przeżyć, zapamiętanych jako frustrujące i przykre, a brak osiągnięcia sukcesu może powodować utratę wiary we własne siły. W wyniku takich doświadczeń pojawia się u jednych dzieci stres szkolny, u innych powoduje wykreowanie się na negatywnego bohatera i z czasem pojawia się tendencja do opuszczania lekcji w celu unikania nieprzyjemnych przeżyć.

Ewa Cyran-Kur